پایگاه آموزشی تخصصی نوزاد و کودک

شیر مادر بهترین و کاملترین غذا برای شیرخواران زیر 6 ماه می‌باشد و در این دوران شیر مادر به تنهایی به علاوه قطره مولتی ویتامین (از 15 روزگی) کلیه نیازهای تغذیه‌ای شیرخوار را تامین می‌کند.
 غذای کمکی برای شیرخوار باید پس از 6 ماهگی شروع شود، زیرا بعد از6ماهگی نیازهای غذایی شیرخوار به تنهایی با شیر برآورده نمی‌شود و لازم است علاوه بر شیر مادر، تغذیه کودک با غذاهای نیمه جامد نیز شروع شود. تغذیه تکمیلی علاوه بر تامین انرژی، دوران بسیار حساسی برای ایجاد عادات صحیح غذایی و استفاده از غذای سفره خانواده است.
 شروع تغذیه تکمیلی قبل از 6 ماهگی به دلیل آماده نبودن دستگاه گوارش شیرخوار برای پذیرش غذاهای دیگر غیر از شیر، اقدام نادرستی است. چون دستگاه گوارش کودک هنوز تکامل نیافته و با کوچکترین آلودگی به علت عدم رعایت بهداشت امکان ابتلا به عفونت‌ها از جمله اسهال افزایش می‌یابد و باعث کاهش یا توقف رشد شیرخوار می‌شود. از طرف دیگر شروع زودرس تغذیه تکمیلی سبب کاهش مدت زمان مکیدن پستان مادر می‌شود. بعلاوه ممکن است غذای کمکی در مقایسه با شیر مادر، انرژی و مواد مغذی کمتری به کودک برساند که موجب اختلال رشد کودک و در نهایت سوءتغذیه او می‌شود. همچنین زود شروع کردن تغذیه تکمیلی احتمال بروز حساسیت به بعضی از مواد غذایی را در کودک افزایش می‌دهد.
 نتیجه‌ این که بهترین سن شروع غذای کمکی بعد از پایان ماه ششم زندگی است. البته‌ این به آن معنی نیست که باید دفعات شیردهی را کم کرد، بلکه باید مادر ترغیب شود هر زمان که کودک تمایل دارد شیر خود را به او بدهد و براساس سن کودک چند نوبت نیز غذای کمکی بعد از شیر مادر به او داده شود. اگر غذای کمکی دیر شروع شود کودک تمایل خود را به خوردن غذاهای دیگر و امتحان کردن مزه و طعم‌های جدید از دست می‌دهد. همچنین تکامل عمل جویدن به تعویق می‌افتد و کودک غذای دیگری جز شیر مادر و یا مایعات را نمی‌خورد که‌ این خود منجر به کم غذایی، اختلال رشد و سوء تغذیه می‌شود .

 اصول کلی که باید در مورد تغذیه تکمیلی رعایت شوند عبارتند از:

* مواد غذایی باید از نظر مقدار و نوع به تدریج به غذای شیرخوار اضافه شود. 
* ابتدا از یک نوع غذای ساده شروع و به تدریج مخلوطی از چند نوع غذا داده شود.
* از مقدار کم شروع و به تدریج بر مقدار آن افزوده شود.   

* بین اضافه کردن مواد غذایی مختلف حدود 7ـ5 روز فاصله لازم است. زیرا شیرخوار باید به یک نوع غذا عادت کند و بعد غذای جدید اضافه شود. اضافه کردن یک به یک مواد سبب می‌شود اگر کودک ناسازگاری به یک ماده غذایی داشته باشد شناخته شود و بتوان آن را از غذا حذف کرد. همچنین دستگاه گوارش کودک فرصت پیدا کند تا به غذا عادت کند..

* ابتدا باید غذا رقیق تهیه شود به طوری که غلظت آن کمی‌بیشتر از شیر مادر باشد. سپس به تدریج بر غلظت آن افزوده شود. سفت کردن تدریجی غذا سبب یاد گرفتن عمل جویدن می‌شود.

*اگر در شروع غذای تکمیلی، شیرخوار به غذای خاصی بی‌میل بود، نباید در خوردن آن پافشاری کرد و می‌توان یک تا دو هفته آن غذا را حذف و سپس دوباره به او داد.
 
 تغذیه شیرخوار
 کودک در ابتدا در مرحله نوزادی از شیر مادر تغذیه می‌کند. با بزرگ‌تر شدن او مواد خوراکی دیگر نیز به فهرست غذایی او اضافه می‌شود تا زمانی که او هم مانند دیگر افراد خانواده تغذیه کند. برخی مادران به راستی نمی‌دانند چه زمان می‌توان کودک را با موادی غیر از شیر تغذیه کرد و حتی گاهی نوع مواد غذایی و مقدار مصرف آنها را بخوبی نمی‌شناسند. در این مبحث سعی شده است در مورد پخت غذاهای کمکی در سنین معین اطلاعاتی داده شود.
 شروع غذای کمکی از 6 ماه به بعد است که با فرنی آغاز می‌شود. بعد از فرنی، تغذیه کمکی کودک حریره بادام و پوره سیب زمینی و … است. کم کم تا یک سالگی، تنوع غذایی باعث رشد قوه چشایی کودک و کشف رنگها و مزه‌ها و بوهای مختلف توسط او می‌شود. با این کار کودک قدرت انتخاب پیدا می‌کند و این مرحله از رشد، اهمیت بسیار زیادی دارد.
 تغذیه شیرخوار در ماه هفتم
 دو هفته اول: تغذیه با حریره بادام . حریره بادام نیز مانند فرنی از یک قاشق مرباخوری یک بار در روز شروع می‌شود و تا روز ششم و هفتم به 12 قاشق مرباخوری در روز می‌رسد. فراموش نشود که در این مدت به تدریج مقدار و دفعات تغذیه با حریره بادام افزایش می‌یابد و تغذیه با فرنی کم می‌شود.
 دو هفته آخر: ضمن ادامه تغذیه با شیر مادر قبل از هر وعده غذای کمکی، در این دو هفته شیرخوار با غذای جدیدی آشنا شده و سوپ به رژیم غذایی او افزوده می‌شود. به ‌این ترتیب که روز اول، صبح و عصر و شب هر بار از 3 قاشق مرباخوری فرنی یا حریره بادام استفاده می‌کند و ظهر علاوه بر فرنی یا حریره بادام، یک قاشق مرباخوری به سوپ ظهر و شب اضافه می شود ولی از فرنی یا حریره بادام کم می‌شود تا بر حسب اشتهای کودک مقدار سوپ به 3 تا 6 قاشق مرباخوری در هر وعده برسد.

 برای سهولت کار و رعایت تنوع در غذای شیرخوار، می‌توان یک روز در میان از فرنی و حریره بادام استفاده کرد.
 برای تنوع بخشیدن به غذای کودک باید هر چند روز یک بار مواد تشکیل دهنده سوپ را تغییر داد. هر سه روز یکبار می‌توان جو، بلغور، گندم و رشته فرنگی را که قبلا پخته و نرم شده است به اندازه یک قاشق مرباخوری به سوپ اضافه کرد. بعد از اضافه کردن جو، گندم و … بهتر است به اندازه یک قاشق مرباخوری کره یا روغن مایع به سوپ اضافه نمود. افزودن کره یا روغن مایع به غذای شیرخوار به ویژه شیرخوارانی که رشد کافی ندارند به رشد آنان کمک می‌کند. از سبزی‌های نشاسته‌ای و یا سایر سبزی‌ها می‌توان پوره  تهیه کرد و به جای یک وعده فرنی، صبح یا عصر از پوره استفاده نمود.
 برنامه غذایی کودک در دو هفته آخر ماه هشتم زندگی
 صبح: 3 قاشق مرباخوری فرنی یا حریره + نصف زرده تخم مرغ
ساعت ده صبح: 3 قاشق مرباخوری فرنی یا حریره و یا پوره
 ظهر: 3 تا 6 قاشق مرباخوری سوپ + 2 تا 4 قاشق مرباخوری ماست
 عصر: 3 قاشق مرباخوری فرنی یا حریره و یا پوره
 شب: 3 تا 6 قاشق مرباخوری سوپ + 2 تا 4 قاشق مرباخوری ماست